چاقی در کودکان

چاقی در کودکان

چاقی دوران کودکی یک وضعیت پزشکی است که کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. اضافه وزن اغلب کودکان را در معرض مشکلات جدی سلامت قرار می دهد، بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا از جمله‌ی این مشکلات هستند.. مواردی که زمانی مشکلات بزرگسالان محسوب می شد. بنابر چاقی در کودکان بسیار نگران کننده است. به علاوه این معضل در دوران کودکی نیز می تواند منجر به کاهش عزت نفس و افسردگی شود.

 یکی از بهترین راهکارها برای کاهش وزن در دوران کودکی، بهبود عادات غذایی و ورزش در کل خانواده است. درمان و پیشگیری از چاقی دوران کودکی به محافظت از سلامت کودک در حال حاضر و در آینده کمک می کند.

نشانه‌ها

همه کودکانی که وزن زیادی دارند چاق  نیستند. برخی از کودکان ساختار بدنی بزرگتر از حد متوسط دارند. همچنین کودکان به طور معمول مقادیر مختلفی از چربی بدن را در مراحل مختلف رشد در بدن دارند. بنابراین ممکن است از ظاهر کودکان  نتوان تشخیص داد که باید نگران اضافه وزن آنها باشیم یا خیر. شاخص توده بدنی (BMI) که دستورالعملی برای وزن در رابطه با قد ارائه می دهد، معیار پذیرفته شده اضافه وزن و چاقی است. پزشک می‌تواند از نمودارهای رشد، شاخص توده بدنی کودک، و در صورت لزوم از آزمایش‌های دیگر استفاده کند تا بفهمیم ممکن است وزن کودک مشکلاتی برای سلامتی او ایجاد کند؟

علل

مسائل مربوط به سبک زندگی  مانند فعالیت بسیار کم و دریافت کالری زیاد از غذاها، تنقلات و نوشیدنی‌ها، از عوامل اصلی چاقی در دوران کودکی هستند. اما عوامل ژنتیکی و هورمونی نیز ممکن است نقش داشته باشند.

عوامل خطر

معمولاً چندین عامل در کنار هم خطر اضافه وزن را در کودکان افزایش می دهند.

رژیم غذایی: خوردن منظم غذاهای پرکالری، مانند فست فودها، محصولات فرآوری شده و تنقلات صنعتی، می تواند باعث افزایش وزن کودک شود. شکلات، آب نبات و دسرها همچنین می تواند باعث افزایش وزن شود و شواهد بیشتر و بیشتر به نوشیدنی های شیرین از جمله آب میوه ها و نوشیدنی های ورزشی به عنوان مقصر چاقی در برخی افراد اشاره می کنند.

عدم ورزش: کودکانی که زیاد ورزش نمی کنند، به دلیل اینکه کالری زیادی نمی سوزانند، بیشتر در معرض افزایش وزن هستند. زمان زیادی که صرف فعالیت های کم تحرک می‌شود، مانند تماشای تلویزیون یا بازی‌های ویدیویی نیز به این مشکل کمک می‌کند. در برنامه‌های تلویزیونی اغلب تبلیغاتی برای غذاهای ناسالم نیز ارائه می‌شود.

عوامل خانوادگی: اگر فرزند شما از خانواده ای با افراد دارای اضافه وزن است، احتمال افزایش وزن او بیشتر است. این امر به ویژه در محیطی که غذاهای پرکالری همیشه در دسترس هستند و فعالیت بدنی تشویق نمی‌شود، صادق است.

عوامل روانشناسی: استرس خود، والدین و خانواده می‌تواند خطر چاقی را در کودک افزایش دهد. برخی از کودکان برای کنار آمدن با مشکلات یا مقابله با احساسات، مانند استرس، یا برای مبارزه با کسالت، پرخوری می‌کنند. والدین آنها نیز ممکن است تمایلات مشابهی داشته باشند. که لازم است به این موارد آگاه باشند.

عوامل اجتماعی و اقتصادی: مردم در برخی جوامع به دلایل مختلف از جمله کم بود زمان، محل زندگی و ... محدودیت دسترسی به منابع غذایی دارند. در نتیجه، آنها ممکن است غذاهایی بخرند که آماده‌ی مصرف باشند یا به سرعت فاسد نمی‌شوند، مانند غذاهای یخ زده، کراکر و کلوچه. یا غذاهای حجیم، پر کالری و ارزان که صرفاً منجر به سیری می‌شوند.  همچنین، برخی افراد که در شرایطی زندگی می‌کنند که به دلایل مختلف ممکن است به مکان امنی برای ورزش دسترسی نداشته باشند.

داروهای خاص: برخی از داروهای تجویزی که برای سایر بیماری‌ها توصیه شده اند، می‌توانند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهند.

عوارض

دیابت : این بیماری مزمن بر نحوه استفاده بدن کودک از قند (گلوکز) تأثیر می گذارد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهد.

کلسترول و فشار خون بالا: یک رژیم غذایی نامناسب می‌تواند باعث شود کودک به یکی یا هر دوی این بیماری ها مبتلا شود. این عوامل می‌توانند به ایجاد پلاک‌ها در شریان‌ها کمک کنند، که می‌تواند باعث تنگ شدن و سخت شدن شریان‌ها شود که احتمالاً منجر به حمله قلبی یا سکته در اواخر زندگی می‌شود.

درد مفاصل: وزن اضافی باعث ایجاد فشار اضافی بر روی لگن و زانو می‌شود. چاقی دوران کودکی می تواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود.

مشکلات تنفسی: آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند شایع‌تر است. این کودکان همچنین بیشتر در معرض ابتلا به آپنه انسدادی خواب هستند، یک اختلال بالقوه جدی که در آن تنفس کودک به طور مکرر متوقف می‌شود و در طول خواب شروع می‌شود.

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این اختلال که معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند، باعث ایجاد رسوبات چربی در کبد می‌شود. NAFLD می‌تواند منجر به آسیب  جدی کبدی شود.

عوارض اجتماعی و عاطفی: کودکانی که چاقی دارند ممکن است مورد آزار و اذیت همسالان خود قرار گیرند. این می‌تواند منجر به از دست دادن عزت نفس و افزایش خطر افسردگی و اضطراب شود.

جلوگیری

برای کمک به جلوگیری از اضافه وزن در فرزندتان الگوی  خوبی بگذارید. اگر تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم را به یک امر خانوادگی تبدیل کنید. همه نفع خواهند برد و هیچ کس احساس نمی‌کند که متمایز شده است. میان وعده های سالم در دسترس داشته باشید. گزینه ها شامل ذرت بوداده بدون کره، میوه با ماست کم چرب، هویج، کاهو یا غلات سبوس دار با شیر کم چرب است. غذاهای جدید مفید و متنوع را بارها به کودکان ارائه دهید تا بپذیرند و انتخاب کنند. اگر فرزندتان بلافاصله غذای جدیدی را دوست ندارد، ناامید نشوید. برای کودک جوایز غیرغذایی انتخاب کنید. استفاده از شکلات و آب نبات برای تشویق به رفتار خوب ایده بدی است. مطمئن شوید که کودک به اندازه کافی می‌خوابد. برخی مطالعات نشان می دهد که خواب کم ممکن است خطر چاقی را افزایش دهد. کم‌خوابی می‌تواند باعث عدم تعادل هورمونی شود که منجر به افزایش اشتها می‌شود.

تشخیص

به عنوان بخشی از مراقبت منظم از کودک مطمئن شوید که حداقل سالی یک بار پزشک متخصص کودکان فرزندتان را معاینه کند. در این ملاقات، پزشک قد و وزن کودک شما را اندازه گیری می کند و BMI او را محاسبه می‌کند. و با مقایسه توسط نمودار با سایر کودکان همسن، وضعیت کودک را ارزیابی می‌کند. مثلاً افزایش قابل توجهی در BMI فرزند شما در طول یک سال ممکن است نشانه احتمالی این باشد که فرزند شما در معرض خطر اضافه وزن قرار دارد. از آنجایی که BMI مواردی مانند عضلانی بودن یا داشتن استخوان بندی درشت‌تر از حد متوسط ​​را در نظر نمی‌گیرد و از آنجایی که الگوهای رشد در بین کودکان بسیار متفاوت است، تشخیص پزشک در رشد و تکامل کودک نقش دارد و به تعیین اینکه آیا وزن کودک شما یک نگرانی برای سلامتی اوست یا خیر کمک می کند.

درمان

تغذیه سالم

والدین کسانی هستند که مواد غذایی را تهیه می‌کنند، غذا می‌پزند و تصمیم می‌گیرند که غذا کجا خورده شود. حتی تغییرات کوچک می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت کودک شما ایجاد کند. میوه ها و سبزیجات را در اولویت قرار دهید. هنگام خرید غذا، از مصرف غذاهای ساده و آماده که اغلب سرشار از قند، چربی و کالری هستند، خودداری کنید. نوشیدنی‌های شیرین را محدود کنید. تا جای ممکن، از فست فود اجتناب کنید. صرف غذا در کنار خانواده را به یک رویداد  خوشایند تبدیل کنید، مثلاٌ زمانی برای اشتراک‌گذاری اخبار و داستان‌گویی. از غذا خوردن جلوی تلویزیون و هنگام بازی‌های دیجیتالی  خودداری کنید برای کودکان غذا را در اندازه های مناسب سرو کنید. کودکان به اندازه بزرگسالان به غذا نیاز ندارند. با یک بخش کوچک شروع کنید و اگر کودک شما هنوز گرسنه است می‌تواند بیشتر درخواست کند. به کودکتان اجازه دهید فقط تا زمانی که سیر شود غذا بخورد، حتی اگر این به معنای گذاشتن غذا در بشقاب باشد. و به یاد داشته باشید، زمانی که بیرون غذا می‌خورید، اندازه وعده‌های رستوران اغلب بسیار بزرگ است.

فعالیت بدنی

فعالیت بدنی بخش مهمی از دستیابی و حفظ وزن سالم، به ویژه برای کودکان، فعالیت بدنی است. عادت‌های خوب ایجاد شده در دوران کودکی به نوجوانان کمک می‌کند تا وزن‌های سالم خود را حفظ کنند و کودکان فعال بیشتر به بزرگسالانی متناسب تبدیل می‌شوند. برای افزایش سطح فعالیت فرزندتان زمان تلویزیون را محدود کنید برای کودکان بزرگ‌تر از 2 سال، زمان تماشای صفحه نمایش - تلویزیون، رایانه، تبلت یا تلفن هوشمند - نباید بیش از دو ساعت در روز باشد. بر فعالیت تاکید کنید نه ورزش. کودکان باید حداقل یک ساعت در روز فعالیت متوسط ​​تا شدید داشته باشند. فعالیت کودک شما نباید یک برنامه تمرینی ساختاریافته باشد، هدف این است که او را به حرکت درآورید.

داروها

ممکن است برای برخی از کودکان و نوجوانان به عنوان بخشی از یک برنامه کاهش وزن، دارو تجویز شود.

جراحی کاهش وزن

جراحی کاهش وزن ممکن است یک گزینه برای نوجوانان مبتلا به چاقی شدید باشد که قادر به کاهش وزن از طریق تغییر سبک زندگی نیستند. با این حال، مانند هر نوع جراحی، خطرات بالقوه و عوارض طولانی مدتی همراه دارد. در صورتی که وزن فرزند شما خطرات سلامتی بیشتری نسبت به خطرات احتمالی جراحی داشته باشد، پزشک ممکن است این جراحی را توصیه کند. مهم است که کودکی که برای جراحی کاهش وزن در نظر گرفته می شود با تیمی از متخصصان اطفال، از جمله متخصص طب چاقی، روانشناس و متخصص تغذیه ملاقات کند. جراحی کاهش وزن یک درمان معجزه‌آسا نیست و تضمین نمی‌کند که یک نوجوان وزن اضافی خود را از دست بدهد یا بتواند وزن اضافی خود را در طولانی مدت حفظ کند. جراحی جایگزین نیاز به رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم نمی‌شود.

برخورد مناسب  و حمایت

والدین نقش مهمی در کمک به کودکان برای احساس محبت و کنترل وزن خود دارند. از هر فرصتی برای ایجاد عزت نفس در فرزندتان استفاده کنید. از مطرح کردن موضوع سلامت و تناسب اندام نترسید. با فرزندان خود مستقیم، آشکارا و بدون انتقاد یا قضاوت کردن صحبت کنید. اما از صحبت در مورد وزن خودداری کنید. نظرات منفی در مورد وزن خود، شخص دیگری یا فرزندتان،  می‌تواند به فرزند شما آسیب برساند. در عوض، مکالمه خود را بر تغذیه سالم و تصویر مثبت بدن متمرکز کنید. از رژیم گرفتن بی اساس و حذف وعده های غذایی خودداری کنید. در عوض، تغذیه سالم و افزایش فعالیت بدنی را تشویق و حمایت کنید. دلایلی برای تمجید از تلاش های فرزندتان بیابید. تغییرات کوچک و تدریجی در رفتار را جشن بگیرید. با فرزندتان در مورد احساساتش صحبت و  به او  کمک کنید تا راه‌های دیگری به جز غذا خوردن برای مقابله با احساسات پیدا کند. به کودک خود کمک کنید تا روی اهداف مثبت تمرکز کند. به عنوان مثال، به این نکته اشاره کنید که او اکنون می‌تواند بیش از 20 دقیقه بدون خستگی دوچرخه سواری کند یا می‌تواند این تعداد دور را در کلاس بدنسازی بدود. صبور باشید. توجه داشته باشید که تمرکز شدید روی عادات غذایی و وزن کودک شما می‌تواند به راحتی نتیجه معکوس داشته باشد و باعث شود کودک حتی بیشتر پرخوری کند یا احتمالاً او را مستعد ابتلا به اختلالات خوردن کند.

 

زهرا حسینی توسل، دانشجوی دکترای تخصصی پژوهشی

زیرنظر: دکتر شیرین حسنی رنجبر، فوق تخصص غدد

مرکز تحقیقات چاقی و عادات غذایی