میکروبیوتای روده و نقش آن در چاقی

میکروبیوتای روده و نقش آن در چاقی

چاقی یک مشکل عمده سلامت جهانی است که توسط وراثت و محیط تعیین می شود و میزان بروز آن سالانه در حال افزایش است. اما در سال های اخیر، شواهد فزاینده ای در ارتباط چاقی با میکروب های موجود در روده(میکروبیوتای روده) نیز گزارش شده است. اگر چه فعل و انفعالات پیچیده بین ژنتیک، محیط ، میکروبیوتای روده و چاقی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، تغییر میکروبیوتای روده به روش جدیدی برای درمان چاقی تبدیل شده است.

 در اینجا، دانسته های ما، در مورد نقش میکروبیوتای روده در مکانیسم­های منجر به چاقی و تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی بر میکروبیوتای روده و چاقی به زبان ساده خلاصه شده است.

بیش از 100 تریلیون میکروارگانیسم در روده زندگی می­کنند که حدوداً 10 برابر تعداد سلول های بدن می‌باشد. میکروبیوتای روده از بقایای غذایی که بدن انسان هضم نمی­کند، مخاط ترشح شده از روده و سلول‌های مرده روده استفاده می­کند. میگروارگانیسم‌های موجود در روده می­توانند مواد فیزیولوژیکی مختلفی از جمله اسیدهای چرب کوتاه زنجیر، ویتامین‌ها و ترکیبات مفید برای سلامتی مانند ترکیبات ضد التهابی، ضد درد و آنتی اکسیدانی و یا مضر مانند سموم و مواد سرطان زا تولید کند.  این محصولات می‌توانند وارد خون شوند و بر فرآیندهای ایمنی و متابولیک انسان تأثیر بگذارند. بنابراین، یک میکروبیوتای روده سالم برای حفظ متابولیسم بدن و تعادل انرژی ضروری است. عدم تعادل در میکروبیوتای روده می‌تواند باعث اختلالات متابولیک، افزایش اشتها و نهایتاً منجر به چاقی شود.

از مهم ترین مکانیسم‌های چاقی ناشی از میکروبیوتای روده شامل این موارد می‌باشد.

جذب انرژی و ذخیره چربی

میکروبیوتای روده می تواند جذب چربی و قند ها را در بدن تغییر دهد. همچنین در فرآیندهای ذخیره چربی اثرگذار باشد.  بنابر این عدم تعادل در ترکیب و تنوع این میکروارگانیسم­ها می­تواند باعث اختلال در جذب مواد غذایی، ذخیره چربی و چاقی گردد.

 تغییرات اشتها

به نظر می‌رسد، میکروبیوتا به عنوان یکی از تنظیم کننده‌های اصلی عملکرد روده و مغز باشد. این محور روده و مغز در مطالعات مبانی بیولوژیکی و فیزیولوژیکی چاقی و بیماری­های مرتبط با آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. میکروبیوتا و مغز از طریق مسیرهای مختلفی از جمله مسیرهای غدد درون ریز، سیستم ایمنی و عصبی با یکدیگر ارتباط برقرار می­کنند. میکروبیوتای روده از طریق محور روده و مغز بر سیستم عصبی مرکزی بدن تأثیر می­گذارد. همچنین  سیستم عصبی مرکزی نیز میتواند بر ترکیب و ساختار میکروبیوتای روده اثرگذار باشد. میکروبیوتای روده با تنظیم عملکرد مغز به روش­های مختلف، مانند کمک به تولید تعدیل کننده‌های عصبی، مثل سروتونین نقش مهمی در مصرف غذا و تنظیم عملکرد دستگاه گوارش دارد. بنابر این میکروبیوتای روده می­تواند باعث افزایش یا کاهش اشتها گردد.

التهاب مزمن

التهاب مزمن یکی از نشانه­های اختلالات متابولیک، مانند چاقی است. شواهد نشان می­دهد که عبور میکروبیوتای روده و متابولیت­های آن از سد روده،  بر اندام­های مختلف مانند کبد و بافت چربی تأثیر می­گذارد و منجر به التهاب مزمن می‌شود.

ریتم شبانه روزی

نشان داده شده است که میکروبیوتای روده وابسته به رژیم غذایی، بر ریتم شبانه روزی بدن تأثیر می­گذارد.  اختلال در نظم صحیح ریتم شبانه­روزی ممکن است منجر به افزایش بروز چاقی شود.

ژنتیک و انتقال بین فردی میکروارگانیسم­ها با تعیین میکروبیوم مؤثر در چاقی ارتباط دارد.

از آنجا که چاقی نتیجه تعامل بین عوامل ژنتیکی و محیطی است. جای تعجب نیست که ژنتیک میزبان میکروبیوتای روده را نیز شکل دهد. در حقیقت، تنوع ژنتیکی منجر به تفاوت در ترکیب و تنوع میکروبیوتای روده در افراد چاق می­گردد.

علاوه بر این، میکروبیوتای روده می­تواند از مادر به فرزند منتقل شود. مطالعات نشان داده است که میکروبیومی در جفت، مایع آمنیوتیک و خون بندناف وجود دارد و میکروارگانیسم های مادر ممکن است نقش مهمی در ایجاد میکروبیوم کودک ایفا کنند. چاقی مادر در دوران بارداری با عدم تعادل میکروبی روده و اختلالات متابولیک همراه است. بنابر این افزایش خطر چاقی در کودکان دارای مادران چاق را می­توان تا حدی با گسترش میکروب‌های روده از مادران چاق به فرزندان آنها توضیح داد.

عوامل محیطی نیز بر روی میکروبیوتای روده و چاقی اثر گذار است.

اگرچه ژن­ها نقش مهمی در میکروبیوتای روده ایفا می کنند، اما عوامل محیطی نیز تأثیر قابل توجهی دارند.

همان طور که می­دانیم؛ رژیم غذایی یکی از عوامل مهم در ایجاد چاقی است. عادات غذایی کشورهای توسعه یافته امروزه با چربی زیاد و مصرف زیاد قند مشخص می­شود که به افزایش تدریجی چاقی کمک کرده است. میکروارگانیسم­های روده برای زنده ماندن و دریافت انرژی به رژیم غذایی ما وابسته اند و تغییرات رژیم غذایی تأثیر زیادی بر میکروبیوتای روده دارد.

اختلال خواب یکی دیگر از دلایل چاقی است. اختلال مزمن خواب منجر به اختلال در ریتم شبانه روزی می شود که می تواند منجر به افزایش مصرف غذا و تغییرات در میکروبیوتای روده و بروز چاقی شود.

استرس که از مشکلات جدی زندگی امروزی ست، به طور قابل توجهی بر محور میکروبیوتا-روده-مغز در تمام مراحل زندگی تأثیر می­گذارد. مشکلاتی نظیر استرس و افسردگی ممکن است، ژن­هایی را فعال­کنند که باعث افزایش اشتها و افزایش مصرف غذاهای شیرین و چرب می­شود، و در نتیجه در بروز چاقی موثراند.

علاوه بر این ، انتخاب شیوه زندگی ناسالم، کم تحرکی، اختلالات عاطفی و داروها نیز می­توانند در چاقی موثر باشند.

بنابراین، عوامل محیطی تأثیر زیادی بر میکروبیوتای روده دارند و می توانند بر بروز و افزایش چاقی تأثیر بگذارند.

 

 زهرا حسینی توسل، دانشجوی دکترای تخصصی پژوهشی

زیرنظر: دکتر شیرین حسنی ­رنجبر، فوق­ تخصص غدد

مرکز تحقیقات چاقی و عادات غذایی