یکی از کلیدهای سلامتی و مؤثر بر حفظ وزن بدن برخورداری از خواب شبانه مناسب و آرام است. شواهد فراوان نشان می دهند که ریسک ابتلا به افزایش وزن و چاقی در افرادی که کم می خوابند، در مقایسه با افراد دارای 7-8 ساعت خواب شبانه بالاتر است. به عبارت دیگر، کمبود خواب می تواند یک به عنوان یک عامل مؤثر بر اپیدمی چاقی مطرح شود(1).

خواب و چاقی کودکان

مطالعات بسیاری تا کنون به بررسی ارتباط میان طول مدت خواب و چاقی در کودکان پرداخته اند که نتایج بیشتر آنها حاکی از وجود یک ارتباط متقاعد کننده میان خواب بسیار کوتاه و افزایش وزن می باشد. قوی ترین شواهد از مطالعاتی به دست آمده اند که عادات خواب تعداد زیادی از کودکان را با طی مدت زمان طولانی با در نظر گرفتن تأثیر عوامل مخدوش کننده مانند چاقی والدین،

مدت زمان تماشای تلویزیون و فعالیت بدنی مورد بررسی قرار داده اند(2-7).

به عنوان مثال نتایج یک مطالعه انجام شده در بریتانیا که بیش از 8000 کودک را از لحظه تولد پایش کرده بودند، نشان داد که کودکانی که در سن 3 سالگی در طول شب کمتر از 5/10 ساعت می خوابند در مقایسه با آنهایی که بیش از 12 ساعت خواب شبانه دارند به میزان 45% بیشتر در معرض چاق شدن در سن 7 سالگی هستند(6). مشابه با این مطالعه، مطالعه ی کوهورت آینده نگر بر روی 915 کودک در آمریکا نشان داد که ریسک چاقی در سن 3 سالگی در نوزادانی که به طور میانگین کمتر از 12 ساعت در طول یک روز می خوابند در مقایسه با آنهایی که 12 ساعت یا بیشتر می خوابند 2 برابر است(7). افسردگی مادران در طول بارداری، شروع مصرف غذاهای جامد پیش از 4 ماهگی و تماشای تلویزیون در نوزادی همگی با خواب کوتاه مدت ارتباط داشتند(8).

عادات خواب کودکی حتی ممکن است اثرات طولانی مدت بر وزن تا زمان بزرگسالی داشته باشد. محققان در نیوزلند 1037 کودک را از بدو تولد تا سن 32 سالگی پایش کردند و اطلاعات مربوط به میانگین ساعات خواب آنها در سن 5، 7، 9 و 11 سالگی از والدین آنها جمع آوری گردید. یافته های این مطالعه نشان داد که هر یک ساعت خواب کمتر در دوران کودکی با 50% ریسک بالاتر برای ابتلا به چاقی در سن 32 سالگی ارتباط دارد(5).

خواب و چاقی بزرگسالان

بیشتر مطالعات که عادات خواب بزرگسالان را در یک زمان مشخص ارزیابی کرده اند (مطالعات Cross-sectional)، ارتباط بین خواب کوتاه مدت و چاقی را نشان داده اند(1). البته نتایج مطالعات طولی در این زمینه نسبت به مطالعات کودکان ثبات کمتری داشته اند(9).

بزرگترین و طولانی ترین مطالعه انجام شده، بر روی عادات خواب و وزن 68000 زن در مطالعه ی بهداشت پرستاران به مدت 16 سال بوده است. یافته های این مطالعه حاکی از آن است که در مقایسه با زنانی که 7 ساعت خواب شبانه دارند، زنانی که 5 ساعت یا کمتر در طول شب می خوابند با احتمال 15% بیشتر در معرض خطر چاق شدن قرار دارند(10).

در این میان تعداد کمی از مطالعات در بزرگسالان نتایج معکوسی را گزارش کرده اند. این نتایج احتمالا به دلیل پدیده ای به نام "علیت معکوس" به دست آمده است. بدین معنی که کسانی که طولانی تر از حد نرمال می خوابند، ممکن است دچار شرایط مرتبط به چاقی (مانند افسردگی) باشند که آنها را به سمت خواب بیشتر سوق میدهد تا اینکه خواب طولانی موجب چاقی آنها شده باشد(1, 11).

چگونه خواب بر وزن بدن تأثیر می گذارد؟

پژوهشگران بر این باورند که کمبود مزمن خواب از طریق مکانیسم های متعددی بر وزن بدن مؤثر است(1). 1)کمبود خواب از طریق مکانیسم های زیر منجر به افزایش دریافت انرژی می گردد: >* افزایش گرسنگی: کمبود خواب ممکن است موجب برخی تغییرات هورمونی شود(12). به عنوان مثال، یافته های یک مطالعه کوچک نشان داد که مردان جوانی که دچار کمبود خواب هستند، سطح هورمون های محرک اشتها مانند گرلین در آنها بالاتر و سطح هورمون های محرک سیری مانند لپتین در آنها پایین تر است که این دو فاکتور موجب افزایش گرسنگی و اشتها به ویژه برای غذاهای غنی از چربی و کربوهیدرات می گردد(13). >* داشتن زمان بیشتر برای دریافت غذا: دریافت غذا در کسانی که شب ها کمتر می خوابند در مقایسه با افراد دارای خواب کافی ممکن است بیشتر باشد زیرا آنها زمان بیشتری برای غذا خوردن دارند(14). >* تحریک افراد برای انتخاب رژیم های نا سالم: یک ارتباط پایدار بین خواب و انتخاب غذا ها در مطالعات مشاهده ای نشان داده نشده است(1). اما نتایج یک مطالعه ی انجام شده بر روی کارگران ژاپنی نشان داد که احتمال دریافت وعده های غذایی نامنظم و تنقلات در افرادی که کمتر از 6 ساعت می خوابند در مقایسه با افراد دارای بیشتر از 6 ساعت خواب شبانه بالاتر است(15). 2) کمبود خواب می تواند از طریق مکانیسم های زیر منجر به کاهش انرژی مصرفی شود: کاهش فعالیت بدنی: افرادی که خواب کافی ندارند در طول روز خسته بوده و در نتیجه فعالیت بدنی کمتری دارند(10). برخی مطالعات نشان داده اند که افراد دچار کمبود خواب مستعد صرف زمان بیشتر برای تماشای تلویزیون، زمان کمتر برای شرکت در ورزش های گروهی و در نتیجه فعالیت بدنی کمتر نسبت به افراد داری خواب کافی می باشند(1). >* کاهش دمای بدن: در مطالعات آزمایشگاهی، وزن بدن در افراد دچار کمبود خواب کاهش می یابد که این کاهش ممکن است منجر به کاهش دمای بدن آنها شود(1).

کلام آخر: خواب یک راهکار امید بخش برای مبارزه با چاقی

شواهد نشان می دهند که خواب یک عامل خطر مستقل و قوی برای چاقی در نوزادان، کودکان و بزرگسالان به شمار می رود. علاوه بر این، عادات خواب مناسب فواید دیگری نظیرافزایش هوشیاری در مدرسه و محیط کار، بهبود خلق و خو و ارتقا کیفیت زندگی را نیز به ارمغان می آورد و بنابراین آگاه نمودن افراد و آموزش راهکارهای داشتن خواب بهتر می تواند ریسک چاقی را کاهش داده و به کاهش وزن افراد کمک کند