شیوع چاقی و اضافه وزن در تمامی جوامع و گروه های سنی در جهان به طور چشمگیری رو به افزایش است. چاقی و اضافه وزن مهم ترین عامل قابل پیشگیری برای مرگ و میر و ابتلا به بیماری های مزمن نظیردیابت نوع دوم، مقاومت به انسولین، فشار خون بالا و آرتریت به شمار می روند. به علاوه، ابتلا به برخی سرطان ها متناسب با شدت اضافه وزن در مردان و همچنین زنان افزایش می یابد و افراد چاق یا دچار اضافه وزن بیشتر احتمال دارد که دچار مرگ زودرس شوند.

با وجود اینکه رژیم غذایی و ورزش نقش به سزایی در کاهش وزن دارند اما موفقیت این دو وابسته به تغییرات رفتاری است. از سوی دیگر، مصرف داروهای کاهنده وزن به همراه تغییر سبک زندگی ممکن است برای برخی افراد مفید باشد اما باید توجه داشت که برخی از این داروها عوارض نامطلوب قابل توجهی دارند. بی شک گیاهان منبع مهمی برای یافتن داروهای جدید مؤثر در پیشگیری و درمان چاقی و اضافه وزن هستند که در این جا به چند نمونه از آن ها اشاره می شود:

کافئین و افدرین

کافئین و افدرین در واقع محرک های طبیعی هستند که تلفیق این دو خواص گرمازایی داشته و در نتیجه می تواند از طریق افزایش مصرف انرژی منجر به کاهش وزن شود. افدرین ماده مؤثره اصلی گیاه افدرا و کافئین اغلب از دانه ی کولا مشتق می شود. نتایج مطالعات مختلف نشان می دهد که تلفیق این دو گیاه می تواند بر کاهش وزن مؤثر باشد اما باید توجه داشت که این کاهش وزن با عوارض گوناگونی از جمله اختلالات دستگاه گوارش فوقانی، تپش قلب با یا بدون درد سینه، خشکی دهان، سوزش زیر جناق سینه، بی خوابی، لرزش و سرگیجه همراه است.

گارسیا کامبوجیا

این گیاه در آسیای شرقی می روید و میوه ی آن جهت کاهش وزن استفاده می شود. ماده مؤثر این گیاه که اسید هیدروکسی سیتریک نام دارد. این ماده که اغلب به عنوان مهار کننده اشتها به بازار عرضه می شود، از میوه و پوست میوه ی گارسینیا به دست آمده و بر اساس مطالعات انجام شده، ممکن است در مهار تولید چربی مؤثر باشد. برخی مطالعات نشان داده اند که ماده ی نامبرده در مقایسه با دارونما موجب کاهش وزن یا اکسایش چربی در افراد مبتلا به اضافه وزن می شود. هم اکنون شواهد کافی برای تایید اثر بخشی عصاره گارسینیا در کاهش وزن در انسان وجود ندارد.

چای سبز و اولانگ

در تعدادی از مطالعات، چای جهت تشدید تولید گرما و در نتیجه افزایش مصرف انرژی و کاهش وزن مورد استفاده قرار گرفته است. دانشمندان بر این باورند که کاتچین ها (اجزای پلی فنول چای) مسئول این اثر می باشند. گزارش شده است که عصاره های چای سبز در موش های آزمایشگاهی و انسان منجر به کاهش وزن شده اند. به علاوه برخی از مطالعات چای اولانگ را از نظر تشدید مصرف انرژی بررسی نموده اند اما کاهش چربی و وزن در اکثر آنها فقط هنگامی مشاهده شد که عصاره چای سبز را به آن اضافه کردند. این چای همچنین اثرات کاهندگی چربی خون (از طریق مهار آنزیم لیپاز) را دارد و بنابراین ممکن است از طریق بهبود متابولیسم لیپید موجب کاهش میزان چربی و وزن بدن شود.

کاپسایسین

نشان داده شده است که کاپسایسین مشتق شده از فلفل های قرمز سبب افزایش اکسیداسیون چربی و تولید گرما می شود. مکانیسم این اثر مشخص نیست اما احتمالا مواد مؤثره فلفل قرمز سیگنال های عصبی گشاد کننده عروق را فعال می کند. بر اساس مطالعات انجام شده وزن افرادی که به طور منظم فلفل قرمز مصرف می کنند، کمی کاهش می یابد.

گیاهان دارویی مؤثر بر چاقی و رایج در ایران

از جمله داروهای گیاهی ضد چاقی رایج در ایران می توان به قرص کارویل (عصاره کرفس، انیسون، زیره سبز و ترشک)، اسلیم کوئیک (عصاره کرفس، شوید و چای سبز)، قطره خوراکی (اسانس) لیمو، قطره خوراکی (اسانس) زیره، قرص سرکه سیب و قرص چای سبز اشاره کرد. لازم به ذکر است که تاکنون کارآزمایی بالینی در رابطه با اثر بخشی و ایمنی این داروها در درمان چاقی انجام نشده است.

کلام آخر

با توجه به شیوع روز افزون چاقی و اضافه وزن و همچنین عوارض جانبی قابل توجه داروهای کاهش وزن، تمایل افراد به استفاده از داروهای گیاهی و روش های جایگزین افزایش یافته است؛ چرا که افراد اغلب این داروها را طبیعی و ایمن تر از داروها می دانند و تصور می کنند که مصرف آنها نیازی به نسخه پزشک ندارد این در حالی است که مصرف این ترکیبات طبیعی نیز عوارض به همراه دارد. متاسفانه در مقایسه با داروها، مطالعات محدودی بر روی اثرات درازمدت استفاده از گیاهان دارویی انجام شده است. بنابراین انجام پژوهش های بیشتر در رابطه با اثربخشی و ایمنی گیاهان دارویی کاهنده وزن ضروری به نظر می رسد.