بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، اضافه وزن و چاقی به عنوان تجمع غیرطبیعی یا بیش از اندازه چربی در بدن که سلامتی فرد را مختل می کند شناخته می شود. چاقی فقط یک نگرانی ظاهری نیست. بلکه یک مشکل پزشکی است که خطر ابتلا به سایر بیماری ها و مشکلات سلامتی مانند بیماری قلبی، دیابت، فشار خون بالا و برخی سرطان ها را افزایش می دهد. دلایل زیادی وجود دارد که چرا برخی افراد در کاهش وزن دچار مشکل می شوند. معمولاً چاقی ناشی از عوامل ارثی، فیزیولوژیکی و محیطی، همراه با نوع رژیم غذایی، فعالیت بدنی و ورزشی است. تشخیص درست چاقی و شدت آن در درمان و بهبود مشکلات حاصل آن کمک کننده است.

  •  طبقه بندی اضافه وزن و چاقی (NIH):

• نمایه‌ی توده بدنی یا BMI (Body Mass Index)

شاخص ساده ای برای ارزیابی نسبت وزن به قد است که بطور شایع برای طبقه بندی چاقی و اضافه وزن در افراد بزرگسال مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص از حاصل تقسیم وزن بر مجذور قد بدست می آید. 

2(قد بر حسب متر) ÷ وزن به کیلوگرم=BMI

براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی برای طبقه بندی چاقی و اضافه وزن، افراد با شاخص توده بدنی کمتر از 18.5 کم وزن، بین 25- 18.5 دارای وزن نرمال، بین 30-25 مبتلا به اضافه وزن و بیشتر از 30 مبتلا به چاقی می باشند.

مطالعات نشان داده استکه BMI برابر با  23 یا بالاتر در آسیایی‌هایی ممکن است خطر ابتلا به مشکلات سلامتی را افزایش دهد.

برای اکثر افراد، BMI تخمین معقولی از چربی بدن ارائه می‌دهد. با این حال، BMI به طور مستقیم چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند. بنابر این که این شاخص برای تمام افراد کاربرد ندارد و نمیتوان از BMI برای زنان باردار و شیرده، افراد بسیار قد بلند یا قد کوتاه و ورزشکاران حرفه‌ای یا بدنسازان با توده ماهیچه‌ای بالا استفاده نمود.

• دور کمر (Waist circumference)

بسیاری از پزشکان برای کمک به تصمیم گیری در مورد درمان، دور کمر افراد را اندازه گیری می‌کنند که نشانگر وجود یا عدم چاقی شکمی است. دور کمر، فاصله‌ی بین پایین‌ترین دنده و خار ایلیاک در فردی است که با لباس سبک ایستاده و نفس خود را کاملا تخلیه کرده باشد. اندازه دور کمر بیش از 102 سانتی متر در آقایان، و بیش از 88 سانتی متر در خانم ها برای تعریف چاقی شکمی به کار برده می شوند. اندازه دور کمر امروزه توسط WHO به عنوان شاخص مرتبط با سلامتی و مرگ و میر پذیرفته شده است. دور کمر مستقل از BMI ، اطلاعات بیشتری از خطر مرگ و میر و سلامتی فراهم می کند، ‌اما NIH از ترکیب هر دو شاخص استفاده می کند.

• معادله  Deurenberg

معادله Deurenberg نیز  درصد چربی بدن را با استفاده از BMI، سن و جنس تخمین می زند، و در برخی از شرایط و مطالعات چاقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این معادله به صورت زیر می باشد:

درصد چربی بدن= (شاخص توده بدنی × 1.2) + (سن × 0.23) - (ضریب جنسیت× 10.8) - 5.4

(ضریب جنسیت: 0 برای خانمها و 1 برای آقایان)

درصد چربی 25-20 و یا بیشتر برای آقایان و درصد چربی 32-25 و یا بیشتر در خانم ها، معمولا زیاد است و با خطرات چاقی در ارتباط می‌باشد.

این فرمول نشان می‌دهد که درصد چربی طبیعی در بدن زنان حدود 10% بیش از درصد چربی در بدن مردان با شاخص توده بدنی یکسان می‌باشد و همچنین بیانگر این نکته است که درصد چربی در بدن با افزایش سن، حتی با ثابت ماندن وزن، افزایش می یابد. به علت عملی نبودن تعیین دقیق درصد چربی بدن، در کلینیک از مقیاس‌های تن‌سنجی به خصوص BMI و دور کمر استفاده می‌شود که مرزهای تشخیصی آنها با در نظر گرفتن افراد بیمار، ناتوان و میزان مرگ و میر معتبر گشته است.

• عوامل چاقی

در پایان برای اطلاع بیشتر از عوامل چاقی از برخی از آنها اشاره خواهیم کرد و در آینده بیشتر به آنها خواهیم پرداخت. اگرچه تأثیرات ژنتیکی، رفتاری، متابولیک و هورمونی بر وزن بدن وجود دارد، اما چاقی زمانی رخ می‌دهد که کالری بیشتری نسبت به کالری مصرفی از طریق فعالیت‌های عادی روزانه و ورزش دریافت کنید. بدن شما این کالری های اضافی را به صورت چربی ذخیره می‌کند. به طور کلی چاقی معمولاً ناشی از ترکیبی از علل و عوامل مؤثر همچون ارث و تأثیرات خانوادگی، انتخاب سبک زندگی(رژیم غذایی ناسالم و کم تحرکی)، برخی بیماری ها و داروها، مسائل اجتماعی و اقتصادی، سن، و عوامل دیگری مانند بارداری، ترک سیگار، کمبود خواب، استرس و میکروبیوم می‌باشد.

 زهرا حسینی توسل، دانشجوی دکترای تخصصی پژوهشی

زیرنظر: دکتر شیرین حسنی ­رنجبر، فوق­ تخصص غدد

مرکز تحقیقات چاقی و عادات غذایی